فاز صفر پروژه یا مرحله شناسایی و یا امکان سنجی عبارت است از مرحله ای که به شناسایی و مطالعه پروژه از منظر توجیه اقتصادی، فنی، ضوابط، مقررات، آیین نامه های مرتبط، شرایط محیطی، استاندارد ها و به طور کلی به مطالعات و کسب اطلاعات و الزامات در زمینه کاری مشخص شده می‌پردازد.
فاز صفر معماری یا طرح شماتیک اولین قسمت از فرآیند طراحی ساختمان است. هدف کلی از این فاز، تولید یک طرح کامل برای پروژه است. این شامل کلیه ملاحظات مهندسی و همچنین مواد خاص، تجهیزات، سیستم‌ها و فضاهای موجود در پروژه است. با پایان دوره طراحی که به طور معمول از آن به عنوان مرحله اسناد ساختمانی یاد می‌شود، باید کلیه نگرانی‌های مربوط به ساختار و طرح در نظر گرفته شوند.
فاز صفر معماری اولین بخش یا نخستین نقشه‌ها از فرآیند طراحی است. به طور معمول، تولید طرح شماتیک اندکی پس از شروع یک پروژه اتفاق می‌افتد. بیشتر پروژه‌های ساختمانی با حفظ مالکیت یک مدیر شروع می‌شوند که با انجام ارزیابی مالی و امکان سنجش پروژه، قابلیت اجرایی آن تأیید می‌شود. به طور گسترده، هنگامی که یک پروژه نهایی می‌شود، یک مهندس معمار (آرشیتکت) تعیین می‌شود تا روند تهیه فاز صفر معماری را آغاز کند. این فاز نشان از شروع مراحل طراحی معماری ساختمان دارد.
در واقع تهیه فاز صفر پروژه یکی از الزامات افرادی است که خواهان به سرانجام رساندن یک پروژه می باشند. از این رو مذاکره با کارفرما و آگاهی از نیاز های او می تواند نقش بسیار مهمی را در ایجاد یک طرح توجیهی و تهیه یک فهرست کارساز برای پروژه، ایفا نماید. در این مرحله نتایج، اطلاعات، گزارش ها به همراه بررسی های کامل محلی و بازدید از محل اجرای طرح، مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و پس از بررسی نتایج حاصله در قالب گزارشی به سرمایه گذار و یا کارفرما ارائه داده می شود.
مرحله شکل گیری یک پروژه، با توجه به احساس نیاز به یک کسب و کار و یا یک ضرورت نزد کارفرما شروع می شود. به عنوان مثال اگر شهرداری بخواهد یک پارک را در منطقه ای احداث کند باید معیار های گوناگونی اعم از محل احداث، توجیه اقتصادی و … را مورد ارزیابی ارزیابی قرار دهد بدین ترتیب کارفرما (مالک پروژه) یا مشاوران وی، طرح امکان سنجی آن را تهیه و مورد بررسی قرار می دهند تا از این طریق به اطلاعات کافی درباره احداث یا عدم احداث پارک دست یابند.
در فاز صفر پروژه به بررسی موارد زیر پرداخته می شود:
- معرفی و همچنین کلیاتی حول محور پروژه
- معرفی سند های پایه ای پروژه اعم از مالکیت، پروانه ساختمان، نقشه و ….
- بررسی ویژگی های منطقه
- بررسی سایت پروژه
- بررسی توان سنجی و مزیت سنجی قابلیت های پروژه و …
هدف از فاز صفر معماری
هدف از این مرحله، تنظیم مفهوم کلی طراحی معماری برای پروژه است. هر پروژه ساختمانی با یک ایده شروع می‌شود. انتقال از یک ایده ساده به یک مفهوم عملی، هدف اصلی نقشه فاز صفر معماری است. با پایان مراحل طراحی شماتیک، باید دو جنبه مهم پروژه شناخته شود. اول، مقیاس خود پروژه است. در طی فاز صفر معماری، مالک و معمار برای دستیابی به هدف پروژه و نتیجه نهایی پیش بینی شده با هم همکاری خواهند کرد.
معمار سپس تعدادی پلن برای طرح‌های بالقوه تولید خواهد کرد. این نقشه‌ها احتمالاً تغییراتی دارند که بر مقیاس پروژه تأثیر می‌گذارد. به عبارت دیگر، هر طراحی، از موقعیت پروژه و فضای موجود، به روش‌های مختلف و منحصر به فردی متفاوت هستند. این موضوع لزوماً در مقیاس خود پروژه نیز تأثیر خواهد گذاشت.
دوم، اطلاعات کلیدی که باید از فاز صفر معماری بیان شود، رابطه بین بخش‌های مختلف پروژه است. از آنجا که فرآیند این طراحی به نتیجه خواهدرسید، رابطه بین فضاهای مختلف در پروژه باید به طور فزاینده‌ای روشن شود. اولین قدم در آن، تشریح فضاهایی است که باید در طرح نهایی اعمال شوند.
تعیین رابطه بین فضاها در پروژه و حل و فصل آنها، تنها نتایج حاصل از فرآیند طراحی شماتیک نیستند. در عوض، این‌ها دو هدف اصلی از فاز صفر معماری هستند. با خروج از روند طراحی شماتیک، باید بتوان به پروژه نگاه کرد و فهمید که مقیاس پروژه به چه شکلی پیش می‌رود و چه فضاهایی وجود دارند و چگونه آنها با یکدیگر ارتباط دارند.
تجزیه و تحلیل دیدگاه های صاحب پروژه
- دلایل اجرای طرح: این که هدف و ضرورت پیاده سازی این پروژه چیست؟
- مشخص نمودن منطقه اجرای طرح به منظور بررسی شرایط اقلیمی، بازار سنجی، امکانات و …
- محدودیت های اجرای طرح
- بررسی و پیش بینی هزینه های طرح؛ که این مورد یکی از اصلی ترین قسمت فاز صفر پروژه را تشکیل می دهد. چرا که نقش بسیار ارزنده ای را در ادامه روند کار ایفا می کند.
- بررسی زمان شروع بهره برداری از طرح
- بررسی ویژگی های کلی طرح از نظر کمی و کیفی
روند تهیه نقشه فاز صفر معماری چگونه است؟
فاز صفر معماری به دلایل مختلف، یک دوره هیجان انگیز برای صاحبان پروژه است. در طی این مرحله، مالک سرانجام ایده خود را برای شروع طرح ارائه می‌دهد. در این فاز، تصمیمات مالک نیروی محرکه اصلی پروژه است.
فرآیند تولید در فاز صفر معماری بسیار مشارکتی است. در دنیای ایده آل، مالک با ایده ای برای پروژه به یک معمار نزدیک می‌شود و معمار می‌تواند به سرعت طرحی را تولید کند که دقیقاً مطابق با آنچه با ذهنیت مالک باشد. در واقعیت، هرگز چنین نیست. در عوض، فرآیند تولید یک نقشه کارآمد برای پروژه، تقریباً به تکرارهای زیادی نیاز دارد، قبل از اینکه طرح نهایی روی آن تنظیم شود.
در ابتدای فرآیند، معمار با مالک می‌نشیند و اهداف و الزامات پروژه را از طریق مکالمه گسترده مشخص می‌کنند. این مکالمه شامل اطلاعاتی در مورد اینکه چه عناصری در پروژه نهایی لازم است و همچنین ویژگی‌های پروژه چه باید باشند است.
هنگامی که معمار درک خوبی از عناصری که مالک در پروژه خود به دنبال آن است دارد، شروع به کاوش در طرح‌های مختلفی می‌کند که در واقع تجسم آن ایده‌ها است. از ابتدا باید درک شود که این معمولاً یک روند گسترده آزمون و خطا است. معماری که با آن کار می‌کنید به احتمال زیاد تعدادی از گزینه‌های مختلف طراحی را ایجاد می‌کند. از بین این گزینه‌ها، مالک انتخاب می‌کند که کدام یک را دوست دارد یا کدام یک را دوست ندارد. معمار این اصلاحات و پیشنهادات را انجام داده و به انتخاب گزینه‌های طراحی منتخب تا انتخاب نقشه فاز صفر معماری ادامه خواهد داد.
در طی این روند، انتخاب چند گزینه طراحی که در نهایت انتخاب نمی‌شوند، امری غیر معمول نیست. این یک بخش طبیعی از روند طراحی به عنوان یک کل است. ماهیت مشترک در فاز صفر معماری، انتخاب معماری است که منعطف، صبور، دارای گوش شنوا و قادر به رساندن ایده مالک به نتیجه مطلوبش باشد. ارتباطات باز در طی این مرحله در فرایند طراحی، مهم است. در عین حال، کار کردن با معماری که در صورت عدم انتخاب طراحی مورد نظر خود زود ناامید می‌شود، تجربه‌ای لذت بخش نخواهد بود.
بعد از فاز صفر معماری چه اتفاقی می‌افتد؟
ممکن است تعجب کنید که پس از انتخاب نقشه فاز صفر معماری خاص برای حرکت به جلو چه اتفاقی می‌افتد. معمولاً اولین قدم در یک فرآیند طراحی است که بسته به اندازه و پیچیدگی پروژه، می‌تواند بسیار طولانی باشد. حتی مرحله صفر معماری یک پروژه، می‌تواند ماه‌ها در پروژه‌های بزرگ طول بکشد. پس از انتخاب نقشه‌ها، زمان آن فرا می‌رسد که معمار از طرح انتخاب شده استفاده کند. مراحل بعدی شامل فاز یک و دو معماری است.