عملیات خاکی
«عملیات خاکی» (Earthwork)، فرآیند خاکبرداری و خاکریزی بخشی از سطح زمین، به منظور آماده‌سازی محل برای اجرای پروژه‌های مختلف عمرانی و معدنی است. هدف از عملیات خاکی به سازه در حال اجرا بستگی دارد.
به عنوان مثال، در پروژه‌های راه‌سازی و کانال‌سازی، اجرای این عملیات به منظور دستیابی به مسیری با شیب و راستای مناسب انجام می‌گیرد. البته اطمینان از استحکام کافی زیرسازی مسیر نیز از دیگر اهداف خاکبرداری و خاکریزی است. علاوه بر این در برخی از موارد، شیب پایدار شیروانی‌های خاکی با استفاده از عملیات خاکی تامین می‌شود.
تعریف عملیات خاکی چیست؟
مطابق با نشریه 101 سازمان برنامه‌ریزی و مدیریت بودجه با عنوان «مشخصات فنی عمومی راه»، عملیات خاکی، کلیه کارهای لازم برای تمیز کردن بستر و حریم راه، خاکبرداری و خاکریزی خاک، سنگ و یا سایر مصالح در منطقه عملیات طرح، مطابق با نقشه‌های اجرایی یا دستورات دستگاه نظارت است. بر اساس تعریف استاندارد BS 6031:2009، خاکبرداری، خاکریزی و ساخت شیروانی به عنوان عملیات خاکی در نظر گرفته می‌شوند.
به طور کلی، مجموعه فرآیندهای خاکبرداری، بارگیری، باربری، بهسازی، خاکریزی، تراکم مواد طبیعی (خاک یا سنگ) و استفاده از مصالح ثانویه یا بازیافتی برای دستیابی به یک حفریه یا خاکریز پایدار و بادوام،عملیات خاکی است. البته اصطلاح «Earthworks» برای اشاره مستقیم به سازه‌های ایجاد شده از عملیات خاکی نظیر خاکریز، شیروانی مصنوعی و شیروانی طبیعی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کاربرد و اهمیت عملیات خاکی در چیست؟
بهترین شرایط برای اجرای پروژه‌های عمرانی، ساخت سازه‌ها بر روی زمین‌های صاف و مستحکم است. هموار بودن زمین و ظرفیت باربری بالای آن، ایمنی کاربران و طول عمر سازه را افزایش می‌دهد. در اغلب پروژه‌های عمرانی (مخصوصا پروژه‌های بزرگ)، مواجهه با ناهمواری‌ها و یا مصالح ضعیف اجتناب‌ناپذیر است. در این شرایط، عوامل پروژه مجبور به برداشتن بخشی از زمین و فراهم کردن محیط مناسب برای شروع فعالیت‌های اجرایی بر اساس طرح خواهند بود. این کار توسط عملیات خاکی انجام می‌شود.
از کاربردهای عملیات خاکی در پروژه‌های مختلف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احداث خاکریز
- معدنکاری (احداث مسیرهای دسترسی، استخراج مواد معدنی، پر کردن فضاهای خالی و غیره)
- راه‌سازی و احداث بزرگراه (زیرسازی، تامین شیب مناسب مسیر، ساخت شیب و خاکریز)
- احداث راه آهن (زیرسازی و تامین شیب مناسب مسیر)
- ساخت گذرگاه (خاکبرداری و ایجاد فضای مناسب برای اجرا)
- سدسازی (فونداسیون و بدنه)
- پل‌سازی (فونداسیون و تکیه‌گاه)
- تونل‌سازی
- ساخت ترانشه (خاکبرداری و آماده‌سازی محل برای اجرای پروژه‌ها)
- ساخت کانال (تامین زیرسازی و شیب مناسب)
- ساختمان سازی (مسکونی و تجاری)