تجهیزات و ماشین آلات عملیات خاکی
تجهیزات مورد استفاده برای عملیات خاکی، مجموعه‌ای از ماشین آلات سنگین هستند که به منظور جابجایی خاک در احجام زیاد، حفر فونداسیون برای محوطه‌سازی و فعالیت‌های عمرانی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند. تجهیزات عملیات خاکی با عناوین دیگری نظیر ماشین آلات ساختمانی، ماشین آلات عمرانی، ماشین آلات راهسازی، ماشین آلات کارگاهی و ماشین آلات سنگین نیز شناخته می‌شوند.
انواع ماشین آلات عملیات خاکی کدام هستند؟
از پرکاربردترین انواع ماشین آلان عملیات خاکی می‌توان به گریدر، غلتک، دامپ تراک، بولدوزر، لودر، بیل مکانیکی و اسکریپر اشاره کرد. در ادامه، به معرفی خلاصه‌ای از کاربردها و عملکردهای این ماشین آلات می‌پردازیم.
بیل مکانیکی چیست؟
«بیل مکانیکی» (Excavator)، از پرکاربردترین ماشین آلات سنگین مورد استفاده برای خاکبرداری است که به منظور برداشت (کندن) و یا جابجایی خاک مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماشین از یک کابین (محل استقرار اپراتور)، چرخ لاستیکی یا زنجیری، بازو و صندوقه تشکیل می‌شود. بیل مکانیکی از قابلیت چرخ 360 درجه و انعطاف‌پذیری بالای بازو بهره می‌برد. این ماشین، دید بسیار مناسبی را برای اپراتور فراهم می‌کند.
بیل کششی، بیل هیدرولیکی و بیل منقاری، از انواع متداول بیل‌های مورد استفاده در عملیات خاکی هستند. از کاربردهای این ماشین آلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- جابجایی مصالح
- حفر ترانشه، چاه و فونداسیون
- برش (با نصب تجهیزات هیدرولیکی مخصوص)
- تخریب
- آماده‌سازی موقت سطح
- برداشتن اجسام سنگین و نصب لوله
- معدنکاری
- لایروبی رود
بیل مکانیکی مورد استفاده برای بارگیری دامپ تراک در معادن با عنوان «شاول» (Shovel) شناخته می‌شود.
لودر چیست؟
«لودر» (Loader) نیز یکی دیگر از شناخته‌شده‌ترین و متداول‌ترین ماشین آلات راهسازی و ساختمان‌سازی است. این ماشین در انواع مختلف با اندازه‌های متفاوت به منظور جابجایی خاک، تراکم، خاکریزی حفریات، خاکبرداری (نوع بکهو) و فعالیت‌های متعدد دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بولدوزر چیست؟
«بولدوزر» (Bulldozer)، به عنوان یکی از قوی‌ترین و قابل اطمینان‌ترین ماشین آلات سنگین در پروژه‌های عمرانی شناخته می‌شود. این ماشین، به منظور جابجایی خاک در مسافت‌های زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. پیستون‌های پشت تیغه‌های بزرگ و صاف جلوی بولدوزر، امکان تغییر زاویه و عمق نفوذ در خاک را محدود می‌کنند. وزن قابل توجه این ماشین، باعث خردایش آسان تخت سنگ‌های موجود در مسیر می‌شود. به طور کلی، بولدرزها با توجه به ابعادشان، برای هل دادن تپه‌های خاکی و آماده‌سازی سطح کاربرد دارند.
گریدر چیست؟
«گریدر» (Grader)، ماشینی است که به منظور ایجاد سطح نسبتا صاف و جابجایی خاک در احجام کم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماشین آلات سنگین، دارای تیغه‌های بلند و قابل تنظیم هستند. گریدرها در برخی از موارد برای معدنکاری زیرزمینی نیز به کار برده می‌شوند. این ماشین در آماده‌سازی سطح خاک، جاده‌های شنی و زیر سازی (سنگدانه‌های درشت) پیش از آسفالت‌ریزی کاربرد دارد. از گریدر برای ایجاد سطوح شیب‌دار یا خندق‌‌های زهکشی با مقطع V شکل نیز می‌توان استفاده کرد.
اسکریپر چیست؟
«اسکریپر» (Scraper)، ماشینی است که به منظور جابجایی سریع خاک و سنگدانه در اطراف محل اجرای پروژه مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته کاربرد اصلی اسکریپر، حفر و تراز کردن نواحی بزرگ است. این ماشین آلات سنگین و بزرگ، برای کار در نواحی باز و اجرای سریع عملیات خاکبرداری و خاکریزی طراحی شده‌اند. اسکریپرها بر اساس ابعاد و نحوه جابجایی به دو نوع موتوری و کششی تقسیم‌بندی می‌شوند.
دامپ تراک چیست؟
«دامپ تراک» (Dump Truck)، کامیون بسیار بزرگی است که تقریبا در تمام پروژه‌های عمرانی بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرد. با وجود عملکرد محدود این ماشین آلات، بخش عمده جابجایی و تخلیه انواع مواد سنگین بر عهده دامپ تراک است. این ماشین آلات سنگین دارای ابعاد مختلف با ظرفیت‌های باربری متنوع و قابلیت طی مسافت‌های طولانی هستند. همین موضوع، آن‌ها را به پایه ثابت پروژه‌های عمرانی و معدنی تبدیل می‌کند. کابرد دامپ تراک بیشتر در پروژه‌های راهسازی و معدنی است. برای پروژه‌های کوچک‌تر با حجم خاکبرداری کم‌تر از کامیون‌های معمولی استفاده می‌شود.
غلتک چیست؟
«غلتک» (Roller یا Compactor)، دستگاهی است که به منظور کاهش حجم خاک با استفاده از تراکم آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. غلتک‌ها از مکانیزم‌های مختلفی نظیر ارتعاش، ضربه، چرخش و فشار مستقیم برای صاف و متراکم کردن سطح زمین استفاده می‌کنند.
تجهیزات دستی عملیات خاکی کدام هستند؟
بیل، کلنگ، دیلم و فرغون از متداول‌ترین ابزارهای دستی برای خاکبرداری و خاکریزی هستند. این تجهیزات در پروژه‌های کوچک با محدودیت به کارگیری تجهیزات سنگین و بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرند.