تاسیسات بهداشتی ساختمان با عنوان تاسیسات آب و فاضلاب نیز شناخته می‌شوند. این تاسیسات وظیفه تامین آب مصرفی و دفع فاضلاب را بر عهده دارند. به طور کلی، سیستم‌های تاسیسات بهداشتی ساختمان را می‌توان به چهار بخش لوله کشی توزیع آب مصرفی، لوله کشی فاضلاب، لوله کشی هواکش فاضلاب و لوله کشی آب باران تقسیم‌بندی کرد. در این بخش، ویژگی‌های هر یک از این سیستم‌ها را به طور خلاصه معرفی می‌کنیم.
سیستم تامین آب مصرفی چیست؟
تامین و توزیع آب برای مصارفی نظیر آشامیدن و شستشو را می‌توان به عنوان اصلی‌ترین کاربرد تاسیسات بهداشتی ساختمان در نظر گرفت. آب آشامیدنی نیز مانند دیگر خدمات شهری از طریق سیستم‌های لوله کشی درون خیابان به درون ساختمان انتقال داده می‌شود. فشار آب درون سیستم لوله کشی شهری حدود 2.5 تا 5 بار است. درون هر ساختمان، یک کنتور آب با شیر قطع و وصل جریان یا اصطلاحا «شات آف ولو» (Shut Off Valve) وجود دارد که ضمن کنترل میزان مصرف، امکان قطع آب را فراهم می‌کند. البته در محل انشعاب لوله از سیستم اصلی به درون خیابان یا کوچه نیز یک شیر قطع و وصل اضطراری تعبیه شده است. لوله کشی تامین آب مصرفی به دو سیستم آب سرد و آب گرم تقسیم می‌شود.
سیستم آب گرم ساختمان چیست؟
به منظور تامین آب گرم مورد نیاز ساختمان، آب آشامیدنی از درون یک آبگرمن برقی یا گازی عبور می‌کند و به کمک فشار به نقاط مختلف ساختمان منتقل می‌شود. لوله‌های مورد استفاده در سیستم‌های گرمایشی تاسیسات بهداشتی ساختمان از جنس «سی پی وی سی» (CPVC)، مس یا «پکس» (PEX) هستند. لوله پکس از قابلیت اطمینان و سرعت اجرای بالاتری بهره می‌برد.
تامین آب آشامیدنی بدون خدمات شهری چگونه انجام می‌شود؟
تامین آب مورد نیاز ساختمان‌هایی که به خدمات شهری دسترسی ندارند، معمولا با آب چاه انجام می‌گیرد. در این سیستم آب‌رسانی، چاه تا رسیدن به سطح آب زیرزمینی حفر شده و توسط پمپ به ساختمان منتقل می‌شود. به منظور تبدیل آب چاه به آب شرب، در ابتدای سیستم لوله کشی ساختمان، تجهیزات آب شیرین کن قرار می‌دهند. مشکل اصلی این سیستم، وابستگی آن به انرژی برق برای راه‌اندازی پمپ است. در صورت قطعی برق یا در دسترس نبودن خدمات برق شهری، باید از ژنراتور به منظور تامین آب مصرفی استفاده کرد.
سیستم تخلیه آب و فاضلاب چیست؟
پس از به کارگیری آب برای مصارف مختلف، باید پساب حاصل از آن را به بیرون از ساختمان منتقل کرد. در اغلب ساختمان‌های مسکونی، لوله‌های «ای بی سی» (ABC)، «پی وی سی» (PVC) و چدنی (CI) برای تخلیه فاضلاب مورد استفاده قرار می‌گیرند. این لوله‌ها به تمام لوازم بهداشتی موجود در ساختمان نظیر دستشویی، حمام، سینک و غیره متصل می‌شوند. هنگام استفاده از لوازم بهداشتی و شستشو، آب مصرفی درون لوله‌ها جریان می‌یابد.
نحوه لوله کشی سیستم‌های فاضلاب به گونه‌ای است که باعث انتقال آب مصرف شده تحت نیروی ثقلی به سیستم اصلی زهکشی زیر خیابان می‌شود. احتمال گیر کردن مواد درون لوله‌های تخلیه فاضلاب زیاد است. به همین دلیل، معمولا در مسیر آن‌ها مجرایی برای تخلیه و تمیزکاری قرار داده می‌شود. این مجراها، دسترسی به درون لوله را ساده‌تر می‌کنند.
سپتیک تانک یا گندانبار چیست؟
ساختمان‌هایی که سیستم لوله کشی تخلیه فاضلاب آن‌ها به شبکه فاضلاب شهری متصل نیست، از یک سیستم مجزا با عنوان گندانبار یا «سپتیک تانک» (Septic Tank) برای جمع آوری پساب و تخلیه آن استفاده می‌کنند. این سیستم، جایگزنی برای سیستم چاه فاضلاب ساختمان‌های قدیمی است. مخازن سپتیک تانک معمولا از جنس پلی‌اتیلن یا بتن هستند. این مخازن پس از جانمایی درون زمین در نزدیکی ساختمان، از یک طرف به لوله کشی اصلی فاضلاب ساختمان و از طرف دیگر به لوله‌ای درون زمین متصل می‌شوند. لوله خروجی، مایعات درون سپتیک تانک را به محوطه درون زمین منتقل می‌کند. این فرآیند، فیلتراسیون و تصفیه طبیعی آب فاضلاب را به همراه دارد. مواد جامد ته نشین شده در سپتیک تانک نیز توسط تجهیزات تخلیه چاه خارج می‌شوند.
سیستم هواکش فاضلاب چیست و چگونه کار می‌کند؟
به منظور اطمینان از عملکرد مناسب تاسیسات بهداشتی ساختمان و متعلقات آن، سیستم تخلیه فاضلاب ساختمان باید به خوبی تهویه شود. به عنوان مثال، هنگام استفاده از فلاش تانک دستشویی برای خروج فاضلاب، پساب به سمت بیرون حرکت می‌کند. این حرکت باعث ایجاد فشار منفی در پشت پساب می‌شود. سیستم تهویه فاضلاب، با تنظیم فشار درون شبکه لوله کشی، از گیر کردن پساب درون لوله‌ها و بازگشت گاز سمی ناشی از آن به درون ساختمان جلوگیری می‌کند.
یکی دیگر از کاربردهای این سیستم، کاهش احتمال انفجار ناشی از جمع شدن گازها درون شبکه فاضلاب شهری است. لوله‌های تهویه فاضلاب معمولا به پشت بام متصل می‌شوند. از این‌رو، مجرای اتصال آن‌ها باید در محلی مناسب و بدون مانع اجرا شود. به عنوان مثال، در صورت لانه کردن پرندگان بر روی این مجرا، احتمال بسته شدن جریان گردش هوا و اختلال در سیستم تهویه فاضلاب وجود خواهد داشت.
لوله کشی آب باران چیست؟
در گذشته، آب باران از طریق سیستم لوله کشی فاضلاب ساختمان، به همراه پساب به شبکه فاضلاب شهری منتقل می‌شد. امروزه، به منظور بهبود مدیریت مصرف آب، سیستم دفع آب باران از سیستم دفع فاضلاب جدا شده است. به این ترتیب، هنگام بارندگی، آب توسط ناودانی‌های پشت بام به اطراف ساختمان هدایت می‌شود. امکان ذخیره‌سازی آب باران برای مصارف غیر آشامیدنی نظیر آبیاری گیاهان نیز وجود دارد. البته در برخی از موارد، آب باران توسط یک سیستم زهکشی سنگریزه به شبکه شهری جمع آوری آب باران متصل می‌شود. مشکل این روش، احتمال آب گرفتگی معابر در بارندگی‌های شدید است.
