استفاده از شیشه به عنوان رکنی مهم در معماری

بر اساس شواهد باستان‌شناسی، اولین ابزار و جواهرات شیشه‌ای در حدود 3500 سال قبل از میلاد در بین‌النهرین شرقی و مصر یافت شد. پس از اختراع لوله دمنده در سوریه در قرن اول قبل از میلاد، استفاده از شیشه رواج پیدا کرد. بعد از انقلاب صنعتی غرب، تولید انبوه محصولات شیشه‌ای آسان شد.

سال‌ها است که استفاده از شیشه به عنوان نما و پنجره رواج دارد و تقریبا چشم‌ها به آن عادت کرده‌اند. اما وقتی به داخل بنا حرکت کنیم چه می‌شود؟ استفاده از شیشه برای سطوح مختلف، قرار دادن هوشمندانه آن در اتاق یا استفاده از پارتیشن های شیشه ای می‌توانند حس و حال متفاوتی در طراحی داخلی به وجود آورند.

دیوارها و پارتیشن ‌های شیشه ای یکی از محبوب‌ترین راه‌ها برای استفاده از شیشه در طراحی داخلی هستند. به‌کارگیری شیشه‌های مات و شفاف به خصوص برای فضاهای کوچک‌تر، به عنوان تقسیم‌کننده فضاها می‌تواند تاثیر چشمگیری بر جلوه کلی طراحی داشته باشد. دیوارها و پارتیشن ‌های شیشه ‌ای باعث بزرگ ‌شدن بصری فضا از طریق گسترش نگاه بیننده می‌شود. همچنین می‌تواند به همان اندازه که به دیده شدن عناصر معماری کمک می‌کند، نقش عایق صدا را نیز بازی نماید. علاوه بر این شیشه‌های لایه‌بندی شده دیدی تار، جذاب و وسوسه‌انگیز به محیط می‌بخشند.

یکی از اساسی‌ترین عناصر معماری در هر خانه که دیگر اجزا را به یکدیگر متصل می‌کنند، راه‌پله‌ها هستند. به‌منظور کاهش حضور فیزیکی سنگین راه‌پله‌ها درحالی‌که لطمه‌ای به پایداری و استحکام آن‌ها وارد نشود، معماران ممکن است پله‌های شیشه‌ای شناور و حتی نرده‌های شفاف را برای دستیابی به جلوه‌ای ظریف‌تر و طراحی داخلی شفاف انتخاب کنند. به این ترتیب راه‌پله‌ها به عنوان مانع در برابر عبور نور قرار نمی‌گیرند و نور روز می‌تواند در سراسر محیط پخش شود.

با این که فکر پا گذاشتن روی شیشه ممکن است در ابتدا ترسناک به نظر برسد، اما پیشرفت‌های مدرن در تولید این محصول باعث شده است تا بتواند میزان بار روزمره را تحمل کند.

مبلمان شیشه‌ای به‌ویژه برای طراحی‌های داخلی که در تلاش برای ایجاد حس مدرن و لوکس هستند، محبوبیت دارند. میز شیشه‌ای، میز عسلی، میز ناهارخوری و قفسه‌ها می‌توانند توهم اشیاء شناور را ایجاد نمایند. همچنین سایر قطعات برجسته مانند صندلی‌های شیشه‌ای می‌توانند بر مبلمان اطراف خود تاکید و از طریق ظاهر شفاف خود توهم فضای بزرگ‌تری را ایجاد کنند. استفاده از شیشه روی سطوح نیز می‌تواند به ایجاد یک محیط مدرن کمک کند. طراحان می‌توانند با به کار بردن روکش شیشه‌ای روی کابینت آشپزخانه یا کمد لباس حس و حال طراحی معاصر را به محیط بدهند.

یکی از گزینه‌های رایج برای استفاده از شیشه در طراحی داخلی، به کار بردن آینه است. یک آینه مناسب توهم عظمت را در فضاهای کوچک ایجاد می‌کند. همچنین نور را به‌گونه‌ای منعکس کرده که محیط اطراف خود را چند برابر و درخشان‌تر می‌نماید. مهم نیست که یک طرح رومیزی یا یک آینه تکیه داده شده به دیوار را انتخاب کنید. یا حتی تصمیم بگیرید که کل دیوار را با کاشی‌های بازتابنده یا پانل‌های کف تا سقف بسازید. استفاده از سطوح آینه‌ای احساس وسعت پدید می‌آورند و می‌تواند به طرز هوشمندانه‌ای توهم بصری را تغییر دهد.

بین سال‌های 1914 و 1915، لوکوربوزیه Maison Dom-Ino را طراحی کرد که یک سازه مدولار پیشگامانه  بود که در آن دیوارهای باربر سنگین با ستون‌ها و دال‌های بتنی مسلح جایگزین شده بودند. پلان طبقه باز همراه با نماهای شیشه‌ای بزرگ، نور طبیعی سالم روز را برای فضاهای داخلی تامین می‌کرد. نکته دیگر درباره استفاده از شیشه به عنوان رکنی مهم در معماری این بود که با وجود شفافیت شیشه، در مفهومی استعاری، مرزهای بین خارج و داخل از میان برداشته می‌شد.

پس از گذشت بیش از یک قرن از زمانی که لوکوربوزیه ایده‌های خود را برای Dom-Ino به اشتراک گذاشت. معماری معاصر، در دوره مدرن، همچنان به سرمایه‌گذاری در استفاده از شیشه به عنوان راه‌حلی برای دیوارها و نماها ادامه می‌دهد. طبیعتا اهداف با گذشت زمان کمی تغییر کرده است. شفافیت در ابتدا برای آشکار ساختن ساختار استفاده می‌شد و آن را قابل‌درک‌تر می‌کرد. اما امروزه به طور فزاینده‌ای با ارزش‌های ایدئولوژیک مرتبط شده است و به همین دلیل در ساختمان‌های دولتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

هال فاستر، منتقد و مورخ در کتاب خود به نام مجموعه هنر معماری، در مورد نمونه‌ای از به‌کارگیری شیشه و نمای شیشه ای جمله‌ای را می‌گوید. این جمله عبارت‌است‌از: بازسازی پارلمان آلمان در برلین، رایشستاگ که توسط فاستر و شرکا انجام شد، یک نمونه عالی از ساختمان‌ های شفاف می‌باشد. این پروژه و بسیاری از پروژه‌های دیگر توسط همان دفتر و چندین شرکت دیگر، هدفشان از استفاده از شیشه به عنوان رکنی مهم در معماری نشان دادن شفافیت سیاسی نیز بود. آن‌ها با این کار قصد داشتند به دموکراسی‌های سیاسی خود نیز اشاره کنند.

پروژه دیگری که با همین اندیشه طراحی و اجرا شده است، دادگاه‌های حقوقی بوردو توسط راجرز استیرک هاربر و شرکا می‌باشد. ریچارد راجرز، دوست و شریک تجاری سابق نورمن فاستر، نظراتی مشابه با نویسنده رایشستاگ دارد. او نیز می‌گوید شفافیت فیزیکی شیشه می‌تواند نشان‌دهنده شفافیت یک دولت دموکراتیک باشد.

مسئله این جاست که نمی‌توان صرفا با استفاده از شیشه به شفاف و دموکراتیک بودن یک سیستم صحه گذاشت. به عنوان نمونه می‌توان از دادگاه عالی سنگاپور که توسط فاستر و شرکا طراحی شده است، یاد کرد. با توجه به تاریخچه دولت سنگاپور همبستگی نزدیک بین ماهیت شیشه و ارزش‌های نمادین دولت چندان معنایی ندارد. به نظر می‌رسد بیشتر به تصویر یک معماری دیدنی و درخشان گره خورده است تا نهادی که برای رفع نیازهای مردم ایجاد شده باشد.

یک مورد دیگر تالار شهر جدید در بوئنوس آیرس است. این ساختمان یک جعبه شیشه‌ای پوشیده شده توسط یک سطح بتنی مواج می‌باشد. همچنین در آن فضاها به طور طبیعی روشن و قابل مشاهده هستند و بین بخش‌های مختلف ارتباط خوبی برقرار شده است.

به نظر می‌رسد جعبه‌های شیشه‌ای، کهن الگوی جدیدی را برای موسسات و ساختمان‌های دولتی تشکیل می‌دهند. استحکام ساختمان‌های کلاسیک که سال‌ها نه تنها از نظر عملکرد، بلکه به صورت نمادین در خدمت دولت بوده‌اند، انگار در قرن بیستم تحت یک اسکن اشعه ایکس قرار گرفته‌اند. هدف احداث ساختمان‌های با نمای شیشه ای به نظر می‌رسد نشان‌دهنده تعهد بیشتر این نهادها به دموکراسی و مردم است. اما در بسیاری از نمونه‌ها این همبستگی می‌تواند مشکوک باشد. پس چرا معماران به طراحی این ساختمان‌ها ادامه می‌دهند؟ آیا به دلیل علاقه به مفهوم استعاری شفافیت است؟

یک معماری کدر و ابری که نتواند به وضوح آنچه را که در فضای داخلی آن‌ها می‌گذرد آشکار کند، شاید نماد بهتری برای وضعیت سیاسی فعلی باشد. در چنین لحظه چالش‌برانگیزی برای دموکراسی و حقوق بشر، شکی نیست که ساختمان‌ های شفاف می‌توانند پناهگاه دولت‌های اقتدارگرا، غیرشفاف و فاشیستی باشند.

در گذشته، در بافت شهری با تراکم کمتر، خانه‌ها و ساختمان‌ها با اتصال مستقیم به خیابان و بدون نیاز به دیوار و حصار ساخته می‌شدند. با گذشت زمان، بافت شهری دگرگون شد و مرزبندی بین فضاهای عمومی و خصوصی تحت عنوان امنیت عمومی به طور فزاینده‌ای ضروری گردید. اگرچه این تقسیم‌بندی در شهرهای برزیل به روش‌های مختلف اتفاق می‌افتد. اما به طور کلی از دیوارها و نرده‌ها برای فضای انتقالی بین ساختمان و خیابان استفاده می‌شود.

دیوارهای بلند یکی از عناصر امنیتی مورد استفاده در خانه‌ها و ساختمان‌ها برای تضمین امنیت آن‌ها می‌باشد. پیامدهای استفاده از این دیوارها، نماها، خیابان‌ها و فضاهای عمومی بی‌جان و متروک است. این پیامدها در پایان قرن بیستم و آغاز قرن بیست و یکم توسط نظریه‌پردازان مورد تردید قرار گرفت. برخلاف این نوع تجربه در شهر، بسیاری از تالارهای شهر شروع به تغییر قوانین خود کردند تا به دنبال ایجاد جایگزین‌هایی برای بافت شهری باشند.

یکی از این جایگزین‌ها شیشه است که به ایجاد یک حد فاصل روشن و شفاف بین فضای عمومی و خصوصی کمک می‌کند. البته برای استفاده از پارتیشن های شیشه ای به جای حصار، باید مواردی مثل حریم خصوصی، مسائل اقتصادی و مقاومت و دوام را در نظر داشت.

نرده‌های فلزی دارای اشکال بسیار متنوعی هستند. آن‌ها را می‌توان از ورق‌های خمیده، میلگردها و توری‌ها ساخت. نرده‌های فلزی می‌توانند با گیاهان ترکیب شوند تا حریم خصوصی بیشتری را بین خیابان و ساختمان به ارمغان آورد. از سوی دیگر، فولاد ماده‌ای می‌باشد که نرخ آن بر قیمت نهایی تاثیر می‌گذارد. در سال‌های اخیر، قیمت فولاد افزایش یافته است. همین مسئله باعث شده بخش زیادی از ساخت‌وسازهای عمرانی به دنبال جایگزین‌هایی برای آن باشند. علاوه بر این، نگهداری فولاد پرهزینه است و نیاز به رنگ‌آمیزی منظم برای محافظت در برابر آب و هوا دارد.

شیشه به طور فزاینده‌ای به عنوان جایگزین فولاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. شیشه اگرچه خود نگهدار نیست و به ساختارهای کمکی مانند پروفیل‌های آلومینیومی نیاز دارد، اما می‌تواند از نظر مالی به صرفه باشد. با پیشرفت تکنولوژی، شیشه در برابر ضربه مقاوم شده است و همچنین می‌تواند برای امنیت داخلی مفید باشد. نفوذپذیری بصری آن نیز در صورت نیاز به ارتباط بین خیابان و ساختمان، به عنوان مثال، در ساختمان‌های با کاربری مختلط جالب توجه است.

از آنجایی که شیشه حتی بدون رسیدگی نیز می‌تواند در معرض آب و هوا قرار بگیرد، نسبت به نرده‌ها به نگهداری راحت‌تر و کمتری نیاز دارد. سرانجام پس از تغییرات فرهنگی، زیبایی‌شناسی شیشه، شفافیت و سیال بودن آن در جامعه بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. آسمان‌خراش‌های معاصر و نمای شیشه‌ای آن‌ها، همراه با صنعتی شدن ساخت‌وساز، حس زیبایی‌شناختی جامعه را دگرگون می‌کند. پیش از این، نرده‌های آهنی که به صورت دستی توسط صنعتگران طراحی و ساخته می‌شد، رواج داشت. امروزه تاکید بر صنعتی‌سازی و بهینه‌سازی مصالح و عناصر است.

شفافیت، قیمت مناسب و عایق بودن صدا باعث می‌شود تا استفاده از شیشه به عنوان رکنی مهم در معماری درنظر گرفته شود. استفاده از شیشه در فضاهای داخلی باعث توهم بصری و بزرگ به نظر رسیدن فضا می‌شود. برای دستیابی به طراحی داخلی شفاف می‌توان از شیشه در راه‌پله، مبلمان و آینه کمک گرفت. یکی دیگر از استفاده‌های شیشه در معماری احداث ساختمان شفاف با نمای شیشه ای است. این ساختمان‌ها می‌توانند مفهومی استعاری شفافیت را به جامعه القا کنند. امروزه از پارتیشن های شیشه ای به عنوان جایگزینی برای حصارها و نرده‌ها نیز استفاده می‌شود که به تغییر الگوهای کهنه در معماری کمک می‌کند.

https://www.archdaily.com/955204/transparent-buildings-and-the-illusion-of-democracy
https://www.archdaily.com/995512/why-is-glass-used-in-fences-and-walls-in-brazil
https://www.archdaily.com/995409/gaining-perspective-15-projects-that-explore-interior-glass-use